design by: Minh Phi
Hồn ma theo nhiều góc nhìn
Ngược với các tôn giáo Độc thần, Phật giáo là tôn giáo Vô thần, lại chủ trương không có linh hồn. Hiện tượng hồn ma thường thấy, theo Phật giáo, đó là ngạ quỷ (preta) chứ không phải linh hồn thật. Ngạ quỷ tức là kiếp sau của chúng sinh nào tương ứng với nghiệp sinh vào loài ấy. Phật giáo quan niệm có sáu cõi luân hồi cơ bản, trong đó ngạ quỷ giới bị xem là cõi khổ dành cho chúng sinh có nhiều ác bất thiện nghiệp. Ngạ quỷ không phải là linh hồn của con người, mà là kiếp sau của họ, cả hai chỉ có mối quan hệ kế thừa chứ không phải là cùng một ngã thể, đây là điểm mấu chốt quyết định sự khác nhau rõ rệt không thể nhầm lẫn giữa quan điểm Phật giáo với Thiên Chúa giáo. Ngạ quỷ được dịch sang Anh ngữ là the hungry ghosts, nhưng nó không hoàn toàn tương đồng với khái niệm ghost của Tây phương. Ngoài ra, Phật giáo cho rằng ngạ quỷ rất đói khổ và không có năng lực gì đặc biệt, nhưng vẫn cho rằng có những loại quỷ thần sở hữu thần thông và kỹ xảo hơn con người, đó gọi là A-tu-la giới (tiếng Phạn: Asura-loka) và một số loài quỷ thần thuộc sự quản lý của cõi Trời Tứ đại Thiên vương (tiếng Phạn: Catur-mahā-rājakayikas). Các loài quỷ thần có phước báo và quyền năng ấy khá tương tự với khái niệm demon của Tây phương, song cũng không hoàn toàn giống nhau. Như vậy, Phật giáo đã đưa ra một thế giới quan về ma quỷ khác với các tôn giáo thờ Thiên Chúa bên Tây phương rất nhiều, điều đó cho chúng ta thấy chân lý thực tại cực kỳ đa phương diện mà không thể chỉ nhìn bằng nhãn quan của một tôn giáo mà xác lập trọn vẹn.
(...)
Phật giáo Sơ kỳ không thừa nhận có linh hồn tồn tại, vì giáo lý cốt lõi của nó là Vô ngã (tiếng Phạn: Anātman) – không có thực thể hữu ngã nào của chúng sinh, cho nên quan niệm thể xác là giả, linh hồn là thật cũng trở nên sai lầm. Nhà Phật cho rằng chúng sinh hữu tình được cấu tạo từ năm tổ hợp gọi là ngũ uẩn (tiếng Phạn: pañca-skandha): sắc (rūpa), thụ (vedanā), tưởng (saṃjñā), hành (saṃskāra), thức (vijñāna). Sắc tức là vật chất, đối với chúng sinh thì đó là tòa bộ cơ thể vật lý; thụ là cảm nhận và tri giác; tưởng là tư tưởng, ý thức nhận biết đối với cảnh; hành là toàn bộ cấu trúc tâm lý và tâm linh của chúng sinh; thức là sự vận hành của nhận thức phân biệt và lưu trữ ký ức. Trong đó, hành và thức rất quan trọng, Phật giáo Sơ kỳ còn cho biết sự kết hợp hai uẩn này thường dễ bị ngộ nhận là “linh hồn.” Hiện tượng ma quỷ theo Phật giáo Sơ kỳ thực ra là chúng sinh của đường ngạ quỷ (tiếng Phạn: preta) hay đường địa ngục (tiếng Phạn: naraka). Theo lối diễn giải này, chúng sinh khi còn sống là tập hợp của ngũ uẩn, sau khi chết đi, ngũ uẩn tan rã, chỉ có hành và thức chuyển hóa sang một sự sống mới, đó là kiếp sau. Nếu nghiệp lực của chúng sinh này là thiện thì họ sẽ tái sinh lên thiên giới hoặc nhân gian, nhưng nếu ác bất thiện quá nhiều thì sẽ tái sinh vào đường ngạ quỷ hoặc đường địa ngục. Ví dụ, nếu một người có quá nhiều ác nghiệp mà theo lẽ kiếp sau họ phải đọa địa ngục, thì sau khi tắt thở ngay trong quãng thời gian chớp nhoáng như sát-na (kṣaṇa) người này tái sinh lập tức vào cảnh giới địa ngục, nhận lấy thân xác mới do hóa sinh phù hợp với cảnh giới ấy, và thân xác đó không phải linh hồn mà là một sự sống mới. Tương tự như vậy với đường ngạ quỷ, người ấy tái sinh vào ngạ quỷ cũng không phải gọi là “hồn ma,” mà là một thân xác mới có đầy đủ ngũ uẩn sắc–thụ–tưởng–hành–thức, chẳng qua cấu trúc ngũ uẩn này khác với ngũ uẩn của thể xác con người. Như vậy Phật giáo Sơ kỳ vẫn thừa nhận có ma quỷ, nhưng không thừa nhận ma quỷ đó là linh hồn con người, mà chỉ là kiếp sau của con người. Sự kế tục giữa kiếp trước và kiếp sau theo họ nhận định không phải là mối quan hệ của cùng một cái tôi hay một thực thể, mà chỉ là sự kế thừa đơn thuần như cơn sóng sau kế thừa con sóng trước. Quan niệm này của Phật giáo Sơ kỳ đương nhiên là một sáng tạo tư tưởng khác hẳn với những tôn giáo khác, đơn cử như Thiên Chúa giáo!
Phật giáo sau này có phát triển thêm học thuyết Thân trung ấm (tiếng Phạn: antarābhava) – tức sự tồn tại trung gian từ kiếp này sang kiếp khác. Đây là chủ trương ban đầu của hệ phái Thuyết Nhất Thiết Hữu bộ (tiếng Phạn: Sarvāsti-vāda) và về sau được Phật giáo Đại thừa (tiếng Phạn: Mahāyāna) kế tục, trở thành lý thuyết được chấp nhận rộng rãi của Phật giáo Hán truyền và Phật giáo Tạng truyền, nhưng không được Phật giáo Nam truyền chấp nhận. Thuyết thân trung ấm cho rằng chúng sinh không phải ai cũng tái sinh ngay lập tức, vì có những người nghiệp thiện–ác bất minh và chồng chéo, không thể tức thời sinh thiên hay đọa xứ, cho nên rất khó xác định cảnh giới tái sinh ngay. Trước khi những điều kiện tái sinh ở cảnh giới mới chưa hiện hữu tương ứng với nghiệp lực của họ, những chúng sinh này buộc phải lưu lại trong một trạng thái trung gian gọi là Trung hữu, một phần lý do nữa là vì họ lưu luyến với thân xác và cuộc sống của kiếp trước nên chưa muốn tái sinh; tuy nhiên thân xác ở trong Trung hữu (thân trung ấm) này cũng không phải là linh hồn. Nó là do nghiệp lực hóa sinh, chết đi sống lại liên tục, không có hình dạng cố định, không có sức mạnh làm được gì đối với mọi thứ xung quanh, cũng không có năng lực thần biến nào cả. Một khi đã có cảnh giới tương thích với nghiệp của chúng sinh đang thụ thân trung ấm xuất hiện rồi, chúng sinh đó sẽ biến mất trong trạng thái thân trung ấm tái sinh vào cảnh giới mới. Một số bộ phái Phật giáo không chấp nhận thuyết này, vì cho rằng nó là một trong những kiến giải được suy ra từ Bổ-đặc-già-la (tiếng Phạn: pudgala) – tức là đâu đó vẫn chấp nhận có thực ngã, điều này trái với lý Vô ngã của Phật-đà.
(----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------)
(...)
Phật giáo Sơ kỳ không thừa nhận có linh hồn tồn tại, vì giáo lý cốt lõi của nó là Vô ngã (tiếng Phạn: Anātman) – không có thực thể hữu ngã nào của chúng sinh, cho nên quan niệm thể xác là giả, linh hồn là thật cũng trở nên sai lầm. Nhà Phật cho rằng chúng sinh hữu tình được cấu tạo từ năm tổ hợp gọi là ngũ uẩn (tiếng Phạn: pañca-skandha): sắc (rūpa), thụ (vedanā), tưởng (saṃjñā), hành (saṃskāra), thức (vijñāna). Sắc tức là vật chất, đối với chúng sinh thì đó là tòa bộ cơ thể vật lý; thụ là cảm nhận và tri giác; tưởng là tư tưởng, ý thức nhận biết đối với cảnh; hành là toàn bộ cấu trúc tâm lý và tâm linh của chúng sinh; thức là sự vận hành của nhận thức phân biệt và lưu trữ ký ức. Trong đó, hành và thức rất quan trọng, Phật giáo Sơ kỳ còn cho biết sự kết hợp hai uẩn này thường dễ bị ngộ nhận là “linh hồn.” Hiện tượng ma quỷ theo Phật giáo Sơ kỳ thực ra là chúng sinh của đường ngạ quỷ (tiếng Phạn: preta) hay đường địa ngục (tiếng Phạn: naraka). Theo lối diễn giải này, chúng sinh khi còn sống là tập hợp của ngũ uẩn, sau khi chết đi, ngũ uẩn tan rã, chỉ có hành và thức chuyển hóa sang một sự sống mới, đó là kiếp sau. Nếu nghiệp lực của chúng sinh này là thiện thì họ sẽ tái sinh lên thiên giới hoặc nhân gian, nhưng nếu ác bất thiện quá nhiều thì sẽ tái sinh vào đường ngạ quỷ hoặc đường địa ngục. Ví dụ, nếu một người có quá nhiều ác nghiệp mà theo lẽ kiếp sau họ phải đọa địa ngục, thì sau khi tắt thở ngay trong quãng thời gian chớp nhoáng như sát-na (kṣaṇa) người này tái sinh lập tức vào cảnh giới địa ngục, nhận lấy thân xác mới do hóa sinh phù hợp với cảnh giới ấy, và thân xác đó không phải linh hồn mà là một sự sống mới. Tương tự như vậy với đường ngạ quỷ, người ấy tái sinh vào ngạ quỷ cũng không phải gọi là “hồn ma,” mà là một thân xác mới có đầy đủ ngũ uẩn sắc–thụ–tưởng–hành–thức, chẳng qua cấu trúc ngũ uẩn này khác với ngũ uẩn của thể xác con người. Như vậy Phật giáo Sơ kỳ vẫn thừa nhận có ma quỷ, nhưng không thừa nhận ma quỷ đó là linh hồn con người, mà chỉ là kiếp sau của con người. Sự kế tục giữa kiếp trước và kiếp sau theo họ nhận định không phải là mối quan hệ của cùng một cái tôi hay một thực thể, mà chỉ là sự kế thừa đơn thuần như cơn sóng sau kế thừa con sóng trước. Quan niệm này của Phật giáo Sơ kỳ đương nhiên là một sáng tạo tư tưởng khác hẳn với những tôn giáo khác, đơn cử như Thiên Chúa giáo!
Phật giáo sau này có phát triển thêm học thuyết Thân trung ấm (tiếng Phạn: antarābhava) – tức sự tồn tại trung gian từ kiếp này sang kiếp khác. Đây là chủ trương ban đầu của hệ phái Thuyết Nhất Thiết Hữu bộ (tiếng Phạn: Sarvāsti-vāda) và về sau được Phật giáo Đại thừa (tiếng Phạn: Mahāyāna) kế tục, trở thành lý thuyết được chấp nhận rộng rãi của Phật giáo Hán truyền và Phật giáo Tạng truyền, nhưng không được Phật giáo Nam truyền chấp nhận. Thuyết thân trung ấm cho rằng chúng sinh không phải ai cũng tái sinh ngay lập tức, vì có những người nghiệp thiện–ác bất minh và chồng chéo, không thể tức thời sinh thiên hay đọa xứ, cho nên rất khó xác định cảnh giới tái sinh ngay. Trước khi những điều kiện tái sinh ở cảnh giới mới chưa hiện hữu tương ứng với nghiệp lực của họ, những chúng sinh này buộc phải lưu lại trong một trạng thái trung gian gọi là Trung hữu, một phần lý do nữa là vì họ lưu luyến với thân xác và cuộc sống của kiếp trước nên chưa muốn tái sinh; tuy nhiên thân xác ở trong Trung hữu (thân trung ấm) này cũng không phải là linh hồn. Nó là do nghiệp lực hóa sinh, chết đi sống lại liên tục, không có hình dạng cố định, không có sức mạnh làm được gì đối với mọi thứ xung quanh, cũng không có năng lực thần biến nào cả. Một khi đã có cảnh giới tương thích với nghiệp của chúng sinh đang thụ thân trung ấm xuất hiện rồi, chúng sinh đó sẽ biến mất trong trạng thái thân trung ấm tái sinh vào cảnh giới mới. Một số bộ phái Phật giáo không chấp nhận thuyết này, vì cho rằng nó là một trong những kiến giải được suy ra từ Bổ-đặc-già-la (tiếng Phạn: pudgala) – tức là đâu đó vẫn chấp nhận có thực ngã, điều này trái với lý Vô ngã của Phật-đà.
(----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------)
PHẬT GIÁO NGHĨ GÌ VỀ HỒN MA?
Trong Thánh Kinh Tân Ước, theo Sách Luke 24: 37–39, sau khi phục sinh, Chúa Jesus buộc phải thuyết phục các Tông đồ rằng ngài không phải là hồn ma (một số phiên bản của Thánh Kinh như KJV và NKJV sử dụng thuật ngữ là “linh thần” – spirit). Tương tự như vậy, những môn đồ của Chúa Jesus lúc đầu tin rằng ngài là linh hồn khi họ nhìn thấy ngài trổ thần thông đi trên mặt nước.
Một trong những người đầu tiên tỏ ra hoài nghi không tin có ma là Lucian xứ Samosata sống ở thế kỷ 2 CN. Trong bộ truyện trào phúng Người tình của Lừa dối (The Lover of Lies, khoảng năm 150), ông kể về cách Democritus “người đàn ông đã học từ vùng Abdera tại Thrace” cư ngụ ở mồ mả bên ngoài cổng thành để chứng minh rằng nghĩa địa không có hồn ma người chết ám ảnh gì cả. Lucian vẫn kiên quyết với lập trường không tin của mình cho dù ông có bị “một số thanh niên của Abdera” mặc áo choàng đen đội mặt nạ đầu lâu hù dọa để trêu ngươi làm ông ta sợ hãi. Theo Lucian thì ông cũng có kỳ vọng theo kiểu cổ điển phổ biến là nếu có ma, ông cũng muốn xem thử nó hiện hình trông ra sao.
Đến thế kỷ thứ 5 CN, linh mục Ki-tô giáo Constantius xứ Lyon đã ghi lại một ví dụ về chuyện tái diễn của người chết chôn cất không đúng cách hiện hồn về ám ảnh người sống và chỉ có thể ngừng ám ảnh khi xương của họ được phát hiện và cải táng đúng cách.
Một số giáo phái thuộc Ki-tô giáo xem hồn ma như là những sinh thể bị ràng buộc với trần thế, trên bình diện vật lý thì không còn sống nữa và nán lại ở trạng thái trung gian trước khi tiếp tục hành trình lên thiên đường. Mục sư Anh giáo người phát khởi Phong trào Giám lý là John Wesley (1703–1791) cũng tin rằng thiên đường và địa ngục là hai thái cực độc quyền dành cho kẻ ác người thiện, tuy nhiên phải có trạng thái trung gian cho những loại người còn lại, những linh hồn đó sẽ được chờ đợi cho đến ngày Phán xét cuối cùng “nơi các tín hữu chia sẻ ‘tấm lòng của Tổ phụ Abraham’ hay chính là ‘thiên quốc,’ rồi thậm chí tiếp tục phát triển sự thánh thiện ở đó.” Trạng thái trung gian này được Thần học Công giáo phát triển thành khái niệm Luyện ngục (Purgatory), tức là nơi các linh hồn sẽ đến trú ngụ để phản tỉnh và tịnh hóa chính mình trước khi được cho phép lên thiên đường. Thỉnh thoảng, Thiên Chúa sẽ cho phép các linh hồn trong trạng thái này trở về trần gian để cảnh báo người sống phải thức tỉnh ăn năn, và chủ yếu là họ xin người sống năng cầu nguyện, bố thí, ăn chay, hành hương, và làm các thiện sự. Các Ki-tô hữu được dạy rằng họ sẽ phạm tội lỗi nếu cố gắng triệu cầu hoặc điều khiển các linh hồn, điều này được quy định theo Sách Phục truyền Luật lệ chương 18: 9–12. Theo nghĩa này, đôi khi hồn ma có thể liên lạc với con người nếu được Thiên Chúa cho phép, nhưng con người tuyệt đối không được chủ động liên lạc và khống chế các hồn ma, vì điều đó là phạm luật Chúa.
Một số hồn ma thực sự bị cho là do quỷ dữ ngụy trang, theo Giáo hội Công giáo dạy dẫn theo Sách Timothy I chương 4: 1–2 rằng “Vả, Ðức Thánh Linh phán tỏ tường rằng, trong đời sau rốt, có mấy kẻ sẽ bội đạo mà theo các thần lừa dối, và đạo lý của quỷ dữ, bị lầm lạc bởi sự giả hình của giáo sư dối, là kẻ có lương tâm đã lì,” quỷ dữ đến để lôi kéo con người ra khỏi Thiên Chúa và biến họ thành nô lệ cho chúng. Vậy kết quả của việc con người cố gắng liên lạc với hồn ma có thể dẫn đến cuộc tiếp xúc không mong muốn với một con ác quỷ hoặc một linh hồn ô uế như đã xảy ra trong vụ án của Robbie Mannheim, một thanh niên mười bốn tuổi sống ở Maryland. Cậu này đã chơi bảng cầu cơ Ouija và triệu lên những con quỷ ghê rợn điều khiển và hành hạ thể xác cậu bé cho đến khi chúng bị thầy trừ tà ra lệnh trục xuất về địa ngục.
Các tín đồ Tin Lành của Giáo hội Cơ-đốc Phục lâm (Seventh-day Adventist Church) thì lại có quan điểm rằng “tinh thần” (soul) không tương đương với “linh hồn” (spirit) hay “hồn ma” (ghost), vì “linh hồn” là từ ngữ duy nhất chỉ dành cho Chúa Thánh Linh (Ngôi Ba, tùy phiên bản Kinh Thánh), còn tất cả những linh hồn nào khác đều là do quỷ dữ ngụy trang. Ngoài ra, họ căn cứ theo Sách Sáng Thế Ký (Genesis) chương 2: 7 dạy rằng “Jehovah Ðức Chúa Trời bèn lấy bụi đất nắn nên hình người, hà sinh khí vào lỗ mũi; thì người trở nên một loài sinh linh,” và Sách Truyền đạo (Ecclesiastes) chương 12: 7 dạy “và bụi tro trở vào đất y như nguyên cũ, và thần linh trở về nơi Ðức Chúa Trời, là Ðấng đã ban nó,” dẫn chứng những kinh văn này để lập luận rằng con người được cấu tạo từ hai thành phần là bụi đất làm nên nhục thể và sinh khí của Chúa làm nên tinh thần, sau khi chết xác người trở về với cát bụi và sinh khí trở về với Thiên Chúa, cho nên không hề có chuyện còn linh hồn sau cái chết. Các giáo phái Tin Lành khác như Hội Anh em Chúa Ki-tô (Christadelphians) và Hội Chứng nhân Jehovah (Jehovah's Witnesses) cũng phủ nhận có sự tồn tại của linh hồn người chết còn ý thức.
(----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------)
Một trong những người đầu tiên tỏ ra hoài nghi không tin có ma là Lucian xứ Samosata sống ở thế kỷ 2 CN. Trong bộ truyện trào phúng Người tình của Lừa dối (The Lover of Lies, khoảng năm 150), ông kể về cách Democritus “người đàn ông đã học từ vùng Abdera tại Thrace” cư ngụ ở mồ mả bên ngoài cổng thành để chứng minh rằng nghĩa địa không có hồn ma người chết ám ảnh gì cả. Lucian vẫn kiên quyết với lập trường không tin của mình cho dù ông có bị “một số thanh niên của Abdera” mặc áo choàng đen đội mặt nạ đầu lâu hù dọa để trêu ngươi làm ông ta sợ hãi. Theo Lucian thì ông cũng có kỳ vọng theo kiểu cổ điển phổ biến là nếu có ma, ông cũng muốn xem thử nó hiện hình trông ra sao.
Đến thế kỷ thứ 5 CN, linh mục Ki-tô giáo Constantius xứ Lyon đã ghi lại một ví dụ về chuyện tái diễn của người chết chôn cất không đúng cách hiện hồn về ám ảnh người sống và chỉ có thể ngừng ám ảnh khi xương của họ được phát hiện và cải táng đúng cách.
Một số giáo phái thuộc Ki-tô giáo xem hồn ma như là những sinh thể bị ràng buộc với trần thế, trên bình diện vật lý thì không còn sống nữa và nán lại ở trạng thái trung gian trước khi tiếp tục hành trình lên thiên đường. Mục sư Anh giáo người phát khởi Phong trào Giám lý là John Wesley (1703–1791) cũng tin rằng thiên đường và địa ngục là hai thái cực độc quyền dành cho kẻ ác người thiện, tuy nhiên phải có trạng thái trung gian cho những loại người còn lại, những linh hồn đó sẽ được chờ đợi cho đến ngày Phán xét cuối cùng “nơi các tín hữu chia sẻ ‘tấm lòng của Tổ phụ Abraham’ hay chính là ‘thiên quốc,’ rồi thậm chí tiếp tục phát triển sự thánh thiện ở đó.” Trạng thái trung gian này được Thần học Công giáo phát triển thành khái niệm Luyện ngục (Purgatory), tức là nơi các linh hồn sẽ đến trú ngụ để phản tỉnh và tịnh hóa chính mình trước khi được cho phép lên thiên đường. Thỉnh thoảng, Thiên Chúa sẽ cho phép các linh hồn trong trạng thái này trở về trần gian để cảnh báo người sống phải thức tỉnh ăn năn, và chủ yếu là họ xin người sống năng cầu nguyện, bố thí, ăn chay, hành hương, và làm các thiện sự. Các Ki-tô hữu được dạy rằng họ sẽ phạm tội lỗi nếu cố gắng triệu cầu hoặc điều khiển các linh hồn, điều này được quy định theo Sách Phục truyền Luật lệ chương 18: 9–12. Theo nghĩa này, đôi khi hồn ma có thể liên lạc với con người nếu được Thiên Chúa cho phép, nhưng con người tuyệt đối không được chủ động liên lạc và khống chế các hồn ma, vì điều đó là phạm luật Chúa.
Một số hồn ma thực sự bị cho là do quỷ dữ ngụy trang, theo Giáo hội Công giáo dạy dẫn theo Sách Timothy I chương 4: 1–2 rằng “Vả, Ðức Thánh Linh phán tỏ tường rằng, trong đời sau rốt, có mấy kẻ sẽ bội đạo mà theo các thần lừa dối, và đạo lý của quỷ dữ, bị lầm lạc bởi sự giả hình của giáo sư dối, là kẻ có lương tâm đã lì,” quỷ dữ đến để lôi kéo con người ra khỏi Thiên Chúa và biến họ thành nô lệ cho chúng. Vậy kết quả của việc con người cố gắng liên lạc với hồn ma có thể dẫn đến cuộc tiếp xúc không mong muốn với một con ác quỷ hoặc một linh hồn ô uế như đã xảy ra trong vụ án của Robbie Mannheim, một thanh niên mười bốn tuổi sống ở Maryland. Cậu này đã chơi bảng cầu cơ Ouija và triệu lên những con quỷ ghê rợn điều khiển và hành hạ thể xác cậu bé cho đến khi chúng bị thầy trừ tà ra lệnh trục xuất về địa ngục.
Các tín đồ Tin Lành của Giáo hội Cơ-đốc Phục lâm (Seventh-day Adventist Church) thì lại có quan điểm rằng “tinh thần” (soul) không tương đương với “linh hồn” (spirit) hay “hồn ma” (ghost), vì “linh hồn” là từ ngữ duy nhất chỉ dành cho Chúa Thánh Linh (Ngôi Ba, tùy phiên bản Kinh Thánh), còn tất cả những linh hồn nào khác đều là do quỷ dữ ngụy trang. Ngoài ra, họ căn cứ theo Sách Sáng Thế Ký (Genesis) chương 2: 7 dạy rằng “Jehovah Ðức Chúa Trời bèn lấy bụi đất nắn nên hình người, hà sinh khí vào lỗ mũi; thì người trở nên một loài sinh linh,” và Sách Truyền đạo (Ecclesiastes) chương 12: 7 dạy “và bụi tro trở vào đất y như nguyên cũ, và thần linh trở về nơi Ðức Chúa Trời, là Ðấng đã ban nó,” dẫn chứng những kinh văn này để lập luận rằng con người được cấu tạo từ hai thành phần là bụi đất làm nên nhục thể và sinh khí của Chúa làm nên tinh thần, sau khi chết xác người trở về với cát bụi và sinh khí trở về với Thiên Chúa, cho nên không hề có chuyện còn linh hồn sau cái chết. Các giáo phái Tin Lành khác như Hội Anh em Chúa Ki-tô (Christadelphians) và Hội Chứng nhân Jehovah (Jehovah's Witnesses) cũng phủ nhận có sự tồn tại của linh hồn người chết còn ý thức.
(----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------)
HỒN MA THEO QUAN NIỆM CỦA KI-TÔ GIÁO
Theo đạo Hồi, linh hồn người chết tồn tại ở Chướng ngại xứ (barzakh), trong khi Kinh Qur’an chỉ coi đó như là rào cản thì trong thế giới quan Hồi giáo truyền thống, đặc biệt trong mộ địa, đều có vài con đường khai thông với thế giới bên kia. Đôi khi người chết có thể xuất hiện trên thân người sống. Tâm linh thanh tịnh như tâm linh của các vị thánh thường được gọi là rūḥ (linh linh), còn những linh hồn bất tịnh luôn tìm cách báo thù thường được gọi là afarit (trần linh). Người Hồi giáo cũng tin rằng chôn cất không đúng cách sẽ khiến linh hồn ở lại thế gian và đi lang thang như bóng ma. Vì những linh hồn vẫn nán lại ở mộ phần của họ, một số người thử cố gắng kết nối với họ để có được kiến thức bị ẩn giấu. Liên lạc với người chết không giống như liên lạc với jinn (cự linh), cự linh cũng có thể tiết lộ kiến thức bị ẩn giấu cho người sống hay. Vậy, ở đây ta có ba khái niệm về linh hồn của Hồi giáo: linh linh là những linh hồn thiện hảo sẽ nên thánh và trở về thiên đường (tương đương với khái niệm saint của Tây phương), trần linh là những hồn ma xấu còn vướng vào vòng tục lụy (tương đương với khái niệm ghost của Tây phương), nhưng cự linh là linh hồn của quỷ dữ chống lại cái thiện (tương đương với khái niệm demon của Tây phương). Có nhiều cuộc gặp gỡ giữa người với ma trong giấc mộng, mộng được ứng trong thế giới biểu tượng.
Trái ngược với tư tưởng Hồi giáo truyền thống, các học giả Salafi – một phong trào cải cách và phục hưng giáo lý đạo Hồi – thì bảo linh hồn người chết không thể trở lại dương gian và bắt liên lạc với người sống, do đó những hồn ma ta thấy là do cự linh giả mạo. Cách nói này so ra cũng không khác gì quan điểm quỷ dữ trá hình mà các nhà Thần học Ki-tô giáo Tây phương chủ trương, như đã nêu ở trên.
Tại sao Ki-tô giáo và Hồi giáo (gọi chung là các tôn giáo thờ Thiên Chúa) khi phát triển lý luận Thần học đều rơi vào vướng kẹt cho rằng không có ma mà có quỷ. Chính tác giả cũng từng nghe một anh bạn bên đạo Tin Lành nói với mình rằng: “Ma (ghost) là xạo, không có thật đâu, quỷ (demon) mới có thật.” Tôi rất lấy làm buồn cười với suy nghĩ ấu trĩ của anh ta, nhưng khi tra cứu lại, tôi mới ngạc nhiên rằng ngay cả những bộ óc thông thái của các nhà lý luận Thần học cũng loay hoay khó xử trong quan niệm phân biệt giữa ma với quỷ. Vì đã lỡ là tôn giáo Độc thần, khi tôn vinh Thượng đế và thiên thần, người ta bắt buộc phải dựng lên cái thế đối lập với nó, là sự tồn tại của quỷ dữ. Cho nên, họ không thể và cũng không dám bác bỏ quan niệm quỷ dữ như là thế lực hung ác chống lại Thượng đế. Nhưng đối với trạng thái tồn tại trung gian giữa thần và quỷ, hay giữa người với quỷ, phải có hồn ma tồn tại, thì họ phân vân và hoài nghi về điều đó. Bộ óc lý trí thực tế của họ không sao giải thích được nếu có ma thì cớ sao người ta không dễ dàng thấy chúng, chỉ có một số ít người nhìn thấy và không tài nào kiểm chứng được. Bản thân những nhà lý luận này cũng chỉ là những học giả lý thuyết suông, họ không dấn thân vào kinh nghiệm của người thực hành bao giờ, nên họ chỉ biết bo bo theo kinh sách rằng chỉ có hai thái cực đối lập gay gắt là Thần và Quỷ, còn trạng thái hồn ma nửa thiện nửa ác thì khó chứng minh trong thực tế nên tốt nhất là quy nó về phạm trù của Quỷ, nói rằng không có hồn ma tồn tại mà chỉ có Quỷ giả dạng. Thật là một cách quy giản vừa thông minh nhưng cũng rất ngu xuẩn. Tôi thường mỉa mai rằng: những kẻ ngu ngốc về tâm linh có thật nhất lại là những ông học giả Thần học uyên bác chứ không phải những tên vô thần gà mờ.
(Trích "Câu chuyện về cõi Âm" - Quỷ học gia Nguyễn Thành Sang.)
Trái ngược với tư tưởng Hồi giáo truyền thống, các học giả Salafi – một phong trào cải cách và phục hưng giáo lý đạo Hồi – thì bảo linh hồn người chết không thể trở lại dương gian và bắt liên lạc với người sống, do đó những hồn ma ta thấy là do cự linh giả mạo. Cách nói này so ra cũng không khác gì quan điểm quỷ dữ trá hình mà các nhà Thần học Ki-tô giáo Tây phương chủ trương, như đã nêu ở trên.
Tại sao Ki-tô giáo và Hồi giáo (gọi chung là các tôn giáo thờ Thiên Chúa) khi phát triển lý luận Thần học đều rơi vào vướng kẹt cho rằng không có ma mà có quỷ. Chính tác giả cũng từng nghe một anh bạn bên đạo Tin Lành nói với mình rằng: “Ma (ghost) là xạo, không có thật đâu, quỷ (demon) mới có thật.” Tôi rất lấy làm buồn cười với suy nghĩ ấu trĩ của anh ta, nhưng khi tra cứu lại, tôi mới ngạc nhiên rằng ngay cả những bộ óc thông thái của các nhà lý luận Thần học cũng loay hoay khó xử trong quan niệm phân biệt giữa ma với quỷ. Vì đã lỡ là tôn giáo Độc thần, khi tôn vinh Thượng đế và thiên thần, người ta bắt buộc phải dựng lên cái thế đối lập với nó, là sự tồn tại của quỷ dữ. Cho nên, họ không thể và cũng không dám bác bỏ quan niệm quỷ dữ như là thế lực hung ác chống lại Thượng đế. Nhưng đối với trạng thái tồn tại trung gian giữa thần và quỷ, hay giữa người với quỷ, phải có hồn ma tồn tại, thì họ phân vân và hoài nghi về điều đó. Bộ óc lý trí thực tế của họ không sao giải thích được nếu có ma thì cớ sao người ta không dễ dàng thấy chúng, chỉ có một số ít người nhìn thấy và không tài nào kiểm chứng được. Bản thân những nhà lý luận này cũng chỉ là những học giả lý thuyết suông, họ không dấn thân vào kinh nghiệm của người thực hành bao giờ, nên họ chỉ biết bo bo theo kinh sách rằng chỉ có hai thái cực đối lập gay gắt là Thần và Quỷ, còn trạng thái hồn ma nửa thiện nửa ác thì khó chứng minh trong thực tế nên tốt nhất là quy nó về phạm trù của Quỷ, nói rằng không có hồn ma tồn tại mà chỉ có Quỷ giả dạng. Thật là một cách quy giản vừa thông minh nhưng cũng rất ngu xuẩn. Tôi thường mỉa mai rằng: những kẻ ngu ngốc về tâm linh có thật nhất lại là những ông học giả Thần học uyên bác chứ không phải những tên vô thần gà mờ.
(Trích "Câu chuyện về cõi Âm" - Quỷ học gia Nguyễn Thành Sang.)
HỒN MA THEO QUAN NIỆM CỦA HỒI GIÁO
